Zespół Szkół Publicznych W Cieszanowie

Miasto Cieszanów położone jest w dolinie rzeki Brusienki, która swój początek bierze na krańcach Roztocza Południowego, a płynąc ku zachodowi wpada do Wirowej, lewobrzeżnego dopływu Tanwi. Samo miasto leży na Płaskowyżu Tarnogrodzkim, który jest przedłużeniem Kotliny Sandomierskiej. Badania archeologiczne przeprowadzone na tym terenie wykazały ślady osadnictwa już w epoce neolitu (ok. 2000 -1700 r. p.n.e.) Rozciągające się nad Brusienką piaszczyste wydmy stały się jednak dopiero we wczesnym średniowieczu bardzo atrakcyjnym terenem osadniczym. Po wschodniej stronie, na lewym brzegu rzeki, w X - XI w. istniała osada, na terenie której odkryto zabytki, być może już neolitycznego osadnictwa. Wczesnośredniowieczna osada składała się z szeregu ziemianek rozlokowanych niezbyt gęsto na znacznym obszarze południowo - wschodniego skłonu wzgórza. Przypuszczalnie długo ona nie istniała i wchodziła w skład większego systemu osadniczego, którego, być może, przedłużeniem była niewielka osada po zachodniej stronie Cieszanowa.

Dzieje Cieszanowa śledzić można jednak dopiero od XVI w. Pierwszą źródłową wzmianką o Cieszanowie jest zapis w Lubelskiej Księdze Podkomorskiej z 1496 roku. Cieszanów był posiadłością szlachecką i leżał na terenie województwa bełskiego. Początkowo wchodził w skład powiatu lubaczowskiego, a po jego kasacji znalazł się w obrębie powiatu bełskiego. Powstanie w 1580 roku Zamościa i otwarcie traktu handlowego z Jarosławia sprzyjało osadnictwu na tych terenach. Dogodne warunki geograficzne wykorzystał Stanisław Cieszanowski z Cieszanowic, herbu Jelita - Starosta Samborski, który kupił część majątku w Nowym Siole. Od tej pory będąc również właścicielem Podemszczyzny, Łówczy i Chotylubia dla scalenia majątku i ugruntowania pozycji rodu zaczął on starania o lokację własnego miasta. Zabiegi te uzyskały pomyślny finał 14 maja 1590 roku. Na sejmie walnym w Warszawie król Zygmunt III Waza prośbie Cieszanowskiego "życzliwie sprzyjając" - wystawił "ku ozdobie i chwale państwa" przywilej lokacyjny na prawie magdeburskim dla nowego miasta. Na cześć Cieszanowskich nazwano je Cieszanowem. Po śmierci Stanisława różne były losy Cieszanowa. Był on przez chwilę własnością Wierzbickich, herbu Nieczuja, potem Lipskich, herbu Grabie, aby w 1637 r. przejść na własność Jana Bełżeckiego, herbu Jastrzębiec, który kupił też Nowe Sioło i Chotylub. Po śmierci Jana Bełżeckiego (1642) majątek przejął jego najstarszy syn Aleksander Stanisław, wojewoda podolski. W Cieszanowie miał on swój zamek, który w 1648 r. oblegały roty Bohdana Chmielnickiego. W czasach tych ludność Cieszanowa zajmowała się rolnictwem, rzemiosłem i handlem. Najwięcej było szewców, kuśnierzy i tkaczy. Byli też kowale, ślusarze, stelmachowie, cieśle, bednarze, piekarze, rzeźnicy, słodownicy, piwowarzy, powroźnik, maziarz, lepiarz oraz rzemieślnik niezwykle rzadkiej specjalności - rusznikarz nazwiskiem Klimek. Rangę środowiska podnosili rzemieślnicy kunsztów artystycznych: w 1674 r. mieszkał hafciarz Marcin Piwodzki, w 1694 r. snycerz Szymon, a po 1754 r. osiadł znany malarz żółkiewski Michał Rutkiewicz. Ponadto rozwinął się też przemysł. W 1593 r. prosperowała już papiernia. Był też browar, młyn i blech. Solą handlowali prasołowie. Inni kupcy, w celach handlowych, wyjeżdżali do Lwowa i Gdańska. Był więc Cieszanów, zgodnie z wymogami epoki, ośrodkiem produkcji i handlu, a nadto centrum życia kulturalnego.

Cieszanów, leżąc na skrzyżowaniu szlaków komunikacyjnych, posiadał korzystne warunki rozwoju, ale od zarania hamowały go epidemie chorób zakaźnych, pożary oraz zniszczenia dokonywane przez wojska własne i obce. Wspomnieć tu należy nie tylko o zniszczeniu spowodowanym przez wojska Bohdana Chmilnickiego, ale również przejściu Szwedów (1655), czy o ostatnim najeździe tatarskim w 1672 r., podczas którego miasto zostało również spalone. Miał również Cieszanów swój udział w wielkiej historii. W 1671 r. przez Cieszanów przeszły wojska koronne pod dowództwem Jana Kazimierza podążając po bitwie pod Beresteczkiem do Czorsztyna, gdzie obwarował się Kostka Napierski. Zaś w 1672 roku wojska hetmana Jana Sobieskiego rozbiły pod Cieszanowem zagon tatarski, w czym chętnie pomagała okoliczna ludność. Król Jan III Sobieski potwierdził prawa miejskie Cieszanowa w 1681 r., a do herbu miasta dodał szyszak z trzema pióropuszami, chorągwie, miecze, lufy armatnie i kule.